MEYVE FİDANLARINDA ANAÇ TİPLERİ VE SEÇİMİ

Meyve yetiştiriciliğinde kullanılan anaçlar tohum anaçları veya klonal anaçlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Tohum anaçları yabani tiplerin tohumlarından yetiştirilebileceği gibi belirli özellikleri için seçilmiş tiplerden seçilebilir. Bazı tohum anaçları belirli toprak zararlılarına (nematodlar gibi) veya üzerine aşılanan çeşidin kış şartlarına dayanıklılığını arttırabilmektedir. Buna karşın tohum anaçları tozlanma ile meydana geldikleri için genetik olarak birbirlerinin eşi değillerdir. Bu nedenle tohum anaçları ile kurulacak bahçelerde bazı anaçlar küçük, bazıları büyük, bazılarının meyveye geç, bir kısmının ise erken yatması nedeniyle kültürel işlemlerde sorunlar yaşanabilmektedir. Modern meyvecilik yatırımlarında çok büyük bir zorunluluk yok ise tohum anaçları kullanımı yanlıştır.

Klon anaçları tek bir bireyden gelen, çelik, yumru, kök, stoolbed veya doku kültürü gibi vejetatif bir yöntemle çoğaltılan bir örnek materyallerdir. Bu tip anaçlar vejetatif yollarla çoğaltıldıkları için aynı genlere sahiptirler. Bu sayede böyle anaçlarla kurulacak bahçeler üniform (tek tip) olur ve her türlü kültürel işlemde kolaylıklar sağlar. Tüm ağaçlar aynı yaşta verime yatarlar ve hastalık dayanımları aynıdır. Klon anaçları tek bir meyve türünün selekte edilmiş (seçilmiş) bireyinden elde edilebileceği gibi iki veya daha fazla meyve türünün melezlenmesi ile de elde edilebilir.

Klon anaçları üzerine aşılanan çeşitleri büyütme kapasitelerine etkisine göre 3 tip olarak sınıflandırılabilir.

1. Bodur Anaçlar: Bu tip anaçlar aynı türün tohum anaçlarının oluşturduğu taç hacminin en fazla %50’si kadar büyütme kapasitesine sahiptir. Bodur anaçların kök sistemleri yüzlek ve saçak tiptedir. Çoğu durumda destek sistemine ihtiyaç duyarlar. Genelde üzerine aşılanan çeşitleri erken yaşlarda verime yatırırlar. Fazla gelişmedikleri için dar dikim mesafelerinde dikilebilirler, böylece erken yaşlarda daha fazla ürün elde edilmesini ve yatırımın geri dönüşünün kısalmasını sağlarlar.

2. Yarı Bodur Anaçlar: Tohum anaçlarına göre %60-90 aralığında taç hacmi oluştururlar. Kök sistemleri bodur anaçlar kadar olmasa da yine yüzlek ve saçak tiptedir. Genelde destek sistemine ihtiyaç duymazlar. Üzerlerine aşılanan çeşitleri erken dönemde verime yatırırlar ve yine dar mesafelerle dikilebilirler.

3. Güçlü Klonal Anaçlar: Bu tip anaçlar tohum anaçları kadar veya daha fazla gelişme kapasitesine sahiptirler. Üzerlerine aşılanan çeşitleri çok hızlı şekilde büyümeye ve dallanmaya zorlarlar. Bu özellikleri sayesinde çeşitli terbiye sistemleri ve yaz budamaları kullanılarak sanki bodur anaçmış gibi kullanılabilirler. Ancak bodur olarak sınıflandırılmaları asla doğru değildir. Yine çeşitleri erken verime yatırırlar, dar mesafelerde dikilebilecekleri gibi geniş mesafelerde de dikilebilirler. Genelde destek sistemine ihtiyaç duymazlar. Kök sistemleri yaz budamaları kullanılarak küçük ve yüzeysel tutulabileceği gibi herhangi bir müdahalede bulunulmaz ise oldukça derinlere inebilir.

Anaç seçimi toprak analizi sonuçları göz önüne alınarak yapılır. Toprak analizinde başlıca 5 parametre seçimin yapılabilmesini sağlar. Bunlar:

1. pH: Toprağın asit veya alkali olma durumunu belirtir. pH 7 nötr kabul edilir ve bunun altındaki pH değerleri asidik, üstündekiler ise alkali (bazik) olarak tanımlanır. Her anacın tercih ettiği, optimum gelişim göstereceği, dayanabileceği veya yetişemeyeceği pH değerleri bulunmaktadır. Bazı anaçlar pH 5-6 aralığını tercih ederken diğer bazıları pH 8,5’e kadar hemen her pH’da gelişim gösterebilirler.

2. Kireç Oranı: Toprağın bünyesindeki kireç (CaCO3) miktarını gösterir. Aktif veya pasif kireç olarak iki şekilde de incelenebilir. Bazı anaçlar çok yüksek kireç oranlarında dahi topraktaki mineral besinleri alabilme kapasitesine sahip iken bazı anaçlar orta seviyede kireçli topraklarda dahi belirli elementleri topraktan alamazlar ve faydalanamazlar.

3. Tuz Oranı: Elektrik iletkenliği (EC) değeri olarak da belirtilebilir. Kireçte olduğu gibi anaçların topraktan besin maddeleri alımını etkiler. Topraktaki tuz oranı anaç seçimini kısıtlayan en önemli etmenlerden biridir. Hemen her anaç düşük tuz oranlarında yetiştirilebilirken çok az anaç tuzlu topraklara dayanabilir.

4. İşba: Toprağın su tutma kapasitesi, saturasyon gibi tanımlarla da adlandırılabilir. Toprağın fiziksel yapısının özetidir. Toprakta kum, mil ve kil yapısındaki taneciklerin oranını gösterir. Böylece toprağın kumlu (hafif bünyeli), milli (orta bünyeli) veya killi (ağır bünyeli) olduğu anlaşılır. Bazı anaçlar hafif topraklarda daha iyi performans gösterirken diğerleri orta veya ağır bünyeli toprakları tercih edebilir. İşba, ayrıca kök hastalık ve zararlılarının ortaya çıkma olasılığının bir belirtecidir. Örneğin hafif topraklarda nematodların ve kök kanseri gibi bakterilerin bulunma ve hareketliliği çok daha yüksektir, bu nedenle bulaşma riskine karşı önlem almak veya bu hastalık ve zararlılara dayanıklı anaçlar seçmek gereklidir. Buna karşın ağır topraklarda topraktaki havanın su ile dolması ve toprağın havasız kalma ihtimali çoktur. Bu durumda kök ve kök boğazı çürüklüğü etmenleri yaygındır ve böyle topraklara bu hastalıklara dirençsiz olan anaçlar üzerine bahçe tesis etmemek gerekir.

5. Organik Madde Miktarı: Esasında toprak analizlerinin en önemli bileşenidir. Zira organik madde seviyesi diğer parametrelerin anaç seçimi üzerindeki tesirlerini doğrudan etkiler.Normal organik madde seviyesine sahip bir toprakta yüksek pH, kireç veya tuz oranı anaç seçimini oldukça sınırlarken organik madde seviyesi arttıkça bu oranların etkileri azalır. Çünkü topraktaki organik maddeler toprak bünyesinde bulunan besinlerin bitki tarafından alımını arttırarak yüksek pH, tuz ve kireç oranlarının olumsuz etkilerini azaltır. Aynı zamanda toprağın su tutma kapasitesini düzenleyerek kök çürüklükleri gibi bazı hastalıkların etkilerini de azaltır.

Meyvecilik yatırımlarında anaç seçimi başarının anahtarlarından birisidir. Bu yüzden önce toprak tahlili yapılmalı ve çıkacak sonuca göre anaç seçilmelidir.